Czy olsztyński dworzec zasługuje na ochronę? Jest kluczowa opinia

Odkąd PKP SA zapowiedziało, że zburzy obecny budynek dworca Olsztyn Główny, lokalne stowarzyszenia włączyły się w walkę o zachowanie obiektu. Obecnie toczy się procedura związana z wpisaniem dworca na listę zabytków. Wszczęło ją – mimo wcześniejszego odrzucenia wniosku przez wojewódzkiego konserwatora zabytków – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To właśnie z tym procesem związana jest opinia profesora Jana Salma z Politechniki Łódzkiej, który określany jest ekspertem w dziedzinie architektury pruskiej na Warmii i Mazurach. Siedmiostronicowa ekspertyza powstała na zlecenie Dariusza Bartona, wojewódzkiego konserwatora zabytków, który podejmie ostateczną decyzję w związku z przyszłością dworca w Olsztynie. Pomocna w tym ma być właśnie opinia profesora z Politechniki Łódzkiej, który opisał architektoniczne i estetyczne walory obiektu.

Obiekt zasługujący na wyróżnienie

Zdaniem profesora Salma olsztyński dworzec jest reprezentatywnym, a pod wieloma względami wyróżniającym się, przykładem obiektu użyteczności publicznej przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. – Dobrze oddaje on tendencje kształtowania architektury dworcowej w tym okresie i być może jest także jednym z najważniejszych projektów architekta Zygmunta Kłopockiego, związanego z poznańskim Biurem Projektów Kolejowych. Mimo niekorzystnych przebudów obiekt zachował znaczącą część swego pierwotnego, co warto podkreślić, jednolicie i konsekwentnie skomponowanego wystroju wnętrz – czytamy w opracowaniu profesora.

Olsztyński kompleks dworcowy tworzy najbardziej ku wschodowi wysuniętą część olsztyńskiego śródmieścia. Jest ona bardzo ważna, bo stanowi jeden z podstawowych składników lokalnej metropolitalności. Dworzec stanowi – w przypadku Olsztyna – charakterystyczną „bramę miasta” i w dodatku jest elementem istotnego węzła komunikacji miejskiej, wzmocnionym niedawno także poprzez przywrócony Olsztynowi tramwaj.

W opracowaniu podkreślono także zamysł dotyczący formy dworca – zestawienia dwu prostopadłych skrzydeł o układzie horyzontalnym. Idea ta, na tamte czasy bardzo nowatorska, polegała na połączeniu obu brył wspólną poczekalnią. W opracowaniu wyróżniona została także fasada budynku dworca, której zdaniem profesora, nadano „zdecydowanie większą rangę wprowadzając zrytmizowane podziały szklanej ściany doświetlającej halę kasową i zaopatrując ją w dwa wejścia akcentowane charakterystycznymi wiatami”.

Wartościowy przykład socmodernizmu

– Niewątpliwie dworzec jest reprezentatywnym i wartościowym przykładem architektury użyteczności publicznej przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Obiekt zawiera w sobie cechy typowe dla wielu budowli socmodernistycznych – czytamy w opracowaniu. Za godne zauważenia uznano rozwiązania odnoszące się do wystroju wnętrz, które są „interesujące plastycznie”, choć równocześnie dokumentują one ograniczenia materiałowe „charakterystyczne dla tego okresu”. Obiekt zachował w dużej części pierwotny wystrój i detal, w tym wykonane z kamienia dekoracje ścian. – Tworzą one niemal kompletnie zachowany zespół, co przy znaczącym ubytku tego typu dekoracji w skali całego kraju, godne jest odnotowania – podaje Salm.

Zdaniem profesora jednorodna architektura dworca i zintegrowany z nią wystrój zostały zaburzone przypadkowymi przebudowami. – To właśnie widoczny brak dbałości o stan techniczny i estetykę miał decydujący wpływ na obniżenie rangi obiektu w świadomości społecznej i jego negatywne postrzeganie – podaje profesor.

W opracowaniu znalazło się również stwierdzenie, że olsztyński dworzec odgrywa istotną rolę w organizacji przestrzeni u zbiegu ulic Partyzantów, Kościuszki, Dworcowej i Lubelskiej. „Jest jedynym elementem o przemyślanym układzie kompozycyjnym porządkującym przestrzeń tego wciąż chaotycznego i niespójnego wnętrza urbanistycznego” – czytamy w uzasadnieniu. Rolę dworca podkreśla ponadto górujący nad nim wieżowiec. – Jest on, mimo surowego wystroju elewacji, ważnym akcentem tego fragmentu miasta i rozpoznawalnym symbolem przestrzeni dworcowej – podaje Salm. Jak dodaje, nie udało się jednocześnie ustalić, czy biurowiec jest integralnym składnikiem pierwotnej koncepcji projektowej.

Zabytek czy nie?

– Nie podejmuję się jednoznacznie określić, czy obiekt jako całość powinien zostać objęty wpisem do rejestru – pisze w ekspertyzie profesor Jan Salm z Politechniki Łódzkiej. Wskazuje on jednak na wartościowe elementy dworca, które posiadają znaczący walor estetyczny i architektoniczny. Jednym z nich jest układ bryły w układzie litery L i czytelne w planie i kompozycji zintegrowanie terminalu kolejowego z autobusowym. Znaczący walor posiadają także elewacje od strony ul. Partyzantów z dwoma zadaszonymi wejściami. – Są to mym zdaniem najwartościowsze elementy kształtujące architekturę budynku, wynikające z logiki jego programu funkcjonalnego – pisze profesor. Dodaje przy tym, że możliwe przekształcenia poprzez przebudowę ze względu na mniej reprezentacyjny charakter elewacji, możliwe są m.in np. od strony placu autobusowego PKS oraz peronów.

Ekspert wskazał także na integralne składniki wystroju hal kolejowej i autobusowej. Wymieniane są tak charakterystyczne materiały jak różnobarwne płyty kamienne, mozaiki, lastrico, okładziny ceramiczne, profile stalowe i aluminiowe oraz drewno. Wskazano w opracowaniu, że ewentualny wpis do rejestru zabytków powinien obejmować wybrane elementy tego wystroju i być może dotyczyć wnętrz, w których występują te dekoracje.

W przypadku podjęcia decyzji o prawnej ochronie zespołu dworcowego zwrócono uwagę na zachowanie relacji dwuskrzydłowego dworca z sąsiadującym biurowcem. Zapis miałby dotyczyć wzajemnego położenia i zależności wysokościowych. – Nie opowiadam się za potrzebą ochrony obiektu biurowego, bardziej opowiadałbym się za innym rozwiązaniem – celowością utrzymania w tym miejscu wysokościowej dominanty – pisze profesor w konkluzjach.

Co z przetargiem?

Ostateczna decyzja o wpisaniu olsztyńskiego dworca do rejestru zabytków należy do wojewódzkiego konserwatora zabytków. Tymczasem PKP SA prowadzi obecnie przetarg w formule projektuj i buduj, którego efektem ma być budowa zupełnie nowego budynku dworca. Zamawiający przygotował się jednak na ewentualność uznania obiektu za zabytek i zawarł zapis o przygotowaniu wariantu inwestycyjnego uwzględniającego pozytywną decyzję wojewódzkiego konserwatora zabytków.