Łódź: metro w robotniczej metropolii

Leżąca niedaleko Warszawy peerelowska Łódź chciała równać się ze stolicą. Choć wiecznie mniej-więcej dwa razy mniejsza, miała ambicje cieszenia się podobnie wielką sławą. Miała też ku takim aspiracjom podstawy – była w swej dziedzinie potęgą, największą szwalnią ludowej Polski i jednym z największych ośrodków włókienniczych w skali świata. Wraz z miastami satelickimi Łódź produkowała niemal połowę polskich tkanin bawełnianych i prawie trzecią część pozostałych. Jeszcze w latach 80. miasto chciało doszusować do Warszawy także dzięki nowoczesnej komunikacji miejskiej: drugiej w kraju sieci metra.

Coraz dalej od centrum

Pionierzy łódzkiego włókiennictwa, wielcy fabrykanci, których nazwiska do dziś zna każdy łodzianin – Scheibler, Geyer, Poznański – budowali famuły, ceglane domy robotnicze, stosunkowo niedaleko swoich fabryk. Wciąż powstawały jednak nowe zakłady, a stare rozrastały się i zatrudniały coraz więcej ludzi. Po wojnie szyć dojeżdżało się więc z każdego zakątka miasta, a z każdym rokiem na obrzeżach powstawały kolejne domy największych łódzkich sypialń. W latach 60. nieużytki i łąki zastępuje wielka płyta niskich bloków na Teofilowie, w latach 70. staną pierwsze dziesięciopiętrowce na Retkini, w latach 80. do góry pnie się Radogoszcz.

Prosperita na zawsze

W latach 70. wydaje się, że miasto będzie pęcznieć w nieskończoność. W kilka lat znacznie podniesiono produkcję, w ciągu dekady przybyło aż 10 proc. mieszkańców. Taka perspektywa pozwala miastu na powrót do wywodzącej się jeszcze z czasów międzywojennych koncepcji budowy metra: szybki i nowoczesny środek transportu pasuje jak ulał do wizji prężnego miasta, które być może niebawem będzie świętować narodziny milionowego mieszkańca.


Gotowe osiem lat temu

Wizja jest nad wyraz śmiała: mają powstać dwie linie, jedna obsłużyłaby największe blokowiska północy miasta – Teofilów i Żubardź – i dotarła przez centrum na jego południe, w okolice Dąbrowy. Druga ma komunikować, według różnych wariantów, wschód z zachodem lub południem. W latach 80. w sercu Śródmieścia toczą się już wstępne prace geologiczne. – Przewiduje się uruchomienie pierwszej nitki na 2005 rok – relacjonuje łódzki oddział Telewizji.

Trudno dziś ustalić dokładnie planowany przebieg tras, bo brane pod uwagę warianty nigdy nie zostały szczegółowo przedstawione łodzianom. Jednak nawet ogólnie zarysowane propozycje dziś budzą uśmiech. Henryków, który miał się według doniesień prasy stać wschodnim krańcem drugiej linii, do dziś składa się głównie z nieużytków i działek drobnego rolnictwa. Wiączyń pozostaje poza granicami administracyjnymi miasta. Na Smulsku nie stanęła ani elektrociepłownia, ani kolejna fabryka tekstyliów, ani jedenastokondygnacyjne wysokościowce – a stawiane w dużej mierze metodą gospodarczą domy jednorodzinne.

Koniec przemysłu – koniec projektu

Łódź nie osiągnęła bowiem nigdy milona mieszkańców – wzrostowy trend zatrzymał się na 854 tysiącach w 1988 roku. Oparta na niemal wyłącznie jednej gałęzi przemysłu gospodarka miasta chwilę potem zwyczajnie się rozpadła. Ucichł terkot maszyn w Marchlewskim, w Unionteksie, w Anilanie... Nieliczne zakłady, które przetrwały transformację, nie utrzymały mieszkańców i miasto zaczęło wyludniać się z taką samą intensywnością, z jaką kilka dekad wcześniej rosło. W 2000 roku liczba łodzian spadła poniżej 800 tys., a do zeszłego roku ubyło kolejne 80 tys.

W koszu przy Piotrkowskiej

Wydaje się więc, że budowa metra jest więc coraz mniej zasadna. Pogląd ten zdają się podzielać miejscy urzędnicy, którzy trzy lata temu... wyrzucili projekty podziemnej kolei na śmietnik. Znalezisko odkrył przechodzień. Zawiadomił on lokalną prasę, która dość szeroko skomentowała to błahe skądinąd zdarzenie – i był to prawdopodobnie ostatni raz, kiedy plany budowy metra mocniej poruszyły świadomość miasta. – [Dokumenty te] nie mają już wartości, nawet archiwalnej, bo przecież z budowy metra zrezygnowano – podsumował w rozmowie z „Expressem Ilustrowanym” ówczesny dyrektor wydziału gospodarki komunalnej Urzędu Miasta Łodzi Sławomir Turkowski dodawszy, że na śmietnik trafiły przez pomyłkę.