Rozbudowa tramwaju w Częstochowie – zarys topografii

Kręgosłup komunikacyjny

Do 2012 r. można było żartować z Częstochowy, że tramwaj jeździ tu w lewo i prawo. Te dwa kierunki wiążą się z przebiegiem sieci zbudowanej w 1959 r., przedłużonej w latach 1971 i 1981 – torowisko wytyczono wzdłuż głównej arterii komunikacyjnej miasta, czyli tzw. „Osi Pracy” (mającej w zamyśle urbanistów odebrać znaczenie starej osi miasta, czyli alei Najświętszej Maryi Panny), łączącej największe dzielnice z „koroną planu sześcioletniego”, czyli Hutą Bieruta, późniejszą Hutą Częstochowa. Zarówno oś pracy, jak i tramwaj, okazały się transportowym „trafem w dziesiątkę”. Do 1971 r. funkcjonowała jeszcze odnoga tego kręgosłupa, po której od 1959 r. kursowały tramwaje linii 2, ale zawieszono ją z uwagi na fatalny stan torowiska zbudowanego systemem gospodarczym w ramach czynu społecznego w dość archaicznej technologii. W 2012 r. w południowej części miasta rozbudowano sieć tworząc odgałęzienie wiodące dookoła osiedla bloków w dzielnicy Wrzosowiak. Inwestycja spotkała się z ogromnym zainteresowaniem ze strony mieszkańców miasta, którzy ostatnią rozbudowę polegającą jedynie na przedłużeniu istniejącej linii na północy miasta o 1300m widzieli w 1981 r. Tramwaj przestał już jeździć w prawo i lewo.

Każdy pątnik kojarzy

Starą osią – także komunikacyjną – miasta była aleja Najświętszej Maryi Panny, dzielona przez mieszkańców na trzy nieformalne części. Zna ją każdy pątnik udający się na pielgrzymkę do klasztoru oo. Paulinów położonego na Jasnej Górze, który wieńczy od zachodu ten trakt wytyczony w 1818 r. Obecnie rewitalizowana, wcześniej stanowiła doskonały korytarz tranzytowy relacji wschód-zachód, przy którym zlokalizowanych były 4 węzły przesiadkowe komunikacji miejskiej. Rewitalizacja miała wyprzeć ruch indywidualny pozostawiając komunikację miejską, ale przez błąd projektanta, zawirowania polityczne i brak wyczucia kwestii transportu u nowych władz skończyło się na tym, że przez pięcioletni okres karencji ochrony unijnych inwestycji w aleje nie wjedzie niemal żaden autobus, zaś bez przeszkód będzie można weń dostać się własnym samochodem i zaparkować na powiększonej powierzchni parkingowej. Środowiska pozarządowe liczą jednak, że ten istotnie patologiczny stan rzeczy jest jedynie przejściowy i po upływie pięciu lat będzie można przywrócić alejom charakter salonu pozbawionego indywidualnego ruchu kołowego, do którego będzie można się dostać komunikacją miejską lub rowerem, bądź pieszo.

Trasa wschód-zachód

Aleja Jana Pawła II – zlokalizowana 600m na północ (dla pielgrzymów – w prawo) arteria komunikacyjna wytyczona śladem małych uliczek w czasie II Wojny Światowej. Obecnie jest trasą tranzytową łączącą drogę krajową nr 1 (Warszawa – Katowice) z wylotówką na Opole (jest częścią DK46). To typowa ulica tranzytowa dla kołowego ruchu towarowego i indywidualnego. Obecnie wiedzie nią kilka linii autobusowych ewakuowanych z zamkniętej na czas rewitalizacji (i karencji) al. NMP. Z al. Armii Krajowej (tj. „osią pracy”) krzyżuje się na jednym poziomie. Zabudowy w zasadzie brak. We wschodniej części ledwo styka się z zapleczem zabudowań dz. Stare Miasto, następnie z zapleczem południowej części dz. Tysiąclecie i zapleczem dz. Śródmieście, mija zespół budynków sądów powszechnych i prokuratur różnego szczebla, Komendę Miejską Policji, zaplecze szkół (jednej wyższej oraz zespołu gimnazjum i średnich). Można stwierdzić, że wytyczono ją na plecach największych dzielnic i jest drenem odprowadzającym komunikacyjne złogi. Nie skupia w swoim obrębie absolutnie żadnego życia. Jedyny typ działalności, jaką można tu prowadzić, to salony budowlane i samochodowe.

Jeszcze w latach 70. ub. wieku projektowano na niej linię tramwajową, jednak po zmianie ustroju gospodarczego plany zarzucono, zaś rezerwę terenową wchłonęły puchnące jezdnie. Pod aleją istnieje ciek wodny, który jest pozostałością po zasypanym strumieniu. Biada temu, kto ośmieli się naruszyć stosunki wodne. Wystarczy, że zlokalizowano tu także kolektor deszczowy. Budowa linii tramwajowej wydaje się oczywiście niemożliwa.
Warto dla przyszłych analiz zauważyć, że obecne skrzyżowanie z tzw. „osią pracy” miało być miejscem, od którego odchodzić miała arteria komunikacyjna wagi „osi” także uzupełniona linią tramwajową, prowadząca niejako skosem do dzielnicy Parkitka – śladem obecnej ulicy Skrzyneckiego.

Centrum północy

Ulica Dekabrystów, kolejna ulica ułożona na osi wschód-zachód. W interesującej nas części odbiega od alei Armii Krajowej i dochodzi do dzielnicy Parkitka biegnąc przez środek innej, wielkiej dzielnicy miasta – Tysiąclecie. Oddalona od Jana Pawła o 900m. Niedawno poddana remontowi przy wsparciu tzw. „schetynówek” przybrała po dwa pasy ruchu w każdą stronę zachęcając kierujących do szybkiej jazdy. Do ulicy tej przylega miasteczko akademickie – zespół obiektów należących do dwu państwowych uczelni wyższych. Ponadto wyróżnić można otaczającą ją z obu stron dzielnicę Tysiąclecie z małym ośrodkiem zdrowia, a w zachodniej części obleganą przychodnię rehabilitacyjną, dalej przylegającą do już ul. Okulickiego dz. Parkitka i tereny przeznaczone pod zabudowę zwartą (kolejne blokowiska). Nieopodal istniejącego osiedla blokowego zlokalizowany jest największy ośrodek zdrowia – Wojewódzki Szpital Specjalistyczny.

Ulica naturalnym sposobem jest oblegana, stanowi naturalny szlak komunikacyjny omówionych dzielnic. Jednak z uwagi na pobudzony szerokością drogi ruch jest bardzo głośna. To idealne miejsce pod komunikację miejską i kołowy indywidualny ruch lokalny.

Dren północny

Warto zwrócić jeszcze uwagę na zlokalizowaną kilometr dalej na północ ulicę Obronców Westerplatte, która odprowadza ruch w tej samej relacji z dzielnicy Północ na zachód. Jest to typowa droga tranzytowa. Przylegają do niej osiedle szeregówek odizolowanych bujną zielenią oraz północna granica dzielnicy Tysiąclecie odseparowanej wąska strefą parkingową. Jest to martwa ulica – nie można przy niej prowadzić żadnej działalności, nie sposób tu uświadczyć pieszych, którzy w zasadzie nie mają czego szukać.

Logistyczny przekładaniec

Przedstawiony przegląd nakreśla czytelnikowi obraz komunikacyjny północnej części miasta od jego centrum patrząc: komunikacja miejska – tranzyt kołowy – komunikacja miejska – tranzyt kołowy. Idealnie skanalizowany transport różnego rodzaju. W takich realiach odpowiedź na pytanie, którędy puścić linię tramwajową na Parkitkę, nasuwa się sama. Będzie to oczywiście przedmiotem dalszych analiz, punktem wyjścia których będzie powyższe zestawienie.