Smog. Będzie ustawa antysamochodowa? Jeśli Sejm znów się nie przestraszy

Mało kto w ostatnich dniach nie słyszał o smogu, a na ulicach – przynajmniej Warszawy – można było spotkać w tym tygodniu ludzi z maseczkami na ustach. Premier Beata Szydło zapowiedziała rządowe prace nad uregulowaniem kwestii materiałów używanych do palenia w piecach (które w największym stopniu przyczyniają się do powstawania smogu), a samorządy na własną rękę starały się ograniczyć ruch samochodowy (który z kolei jest główną przyczyną smogu w centrach miast), np. wprowadzając bezpłatną komunikację.

Samochód nie wjedzie

Na co jednak zwracano uwagę, samorządy nie mają narzędzi podobnych do tych, które są dostępne urzędnikom w innych krajach europejskich. Projekt ustawy o zmianie dwóch kluczowych w tym temacie ustaw (Prawo o ruchu drogowym i Prawo ochrony środowiska), wniesiony 13 grudnia przez Nowoczesną i firmowany przez posła Marka Sowę, a w środę skierowany do pierwszego czytania, ma im dać jedno, za to bardzo skuteczne i sprawdzone.

Ustawa zakłada umożliwienie miastom powyżej 200 tys. mieszkańców (16 największych miast w Polsce) wprowadzenie stref z zakazem lub ograniczeniem ruchu samochodów napędzanych silnikami spalinowymi. Zależałoby to od poziomu emisji spalin, a ten byłby określany w oparciu o normy Euro (choć miasta mogłyby wprowadzić bardziej skomplikowane wymogi dla aut). Pojazdy dopuszczone do ruchu w strefie byłyby specjalnie oznaczone – plakietką lub naklejką.

„Według danych GUS w 2012 r. w Polsce park samochodowy wynosił 24 875 700 szt., z czego ponad 75,4% stanowiły samochody osobowe (18 744 400 szt.). Jednocześnie 78% pojazdów to pojazdy o strukturze wiekowej powyżej 10 lat. Średni wiek samochodów w Polsce wynosi według różnych szacunków od 14 do 17 lat, co oznacza, że dla wielu z nich emisja spalin jest znacznie wyższa niż standardy Euro 3 (od 2000 r.) lub Euro 4 (od 2005 r.)” – można przeczytać w uzasadnieniu projektu.

Choć generalnie głównym powodem smogu jest niska emisja czyli palenie w piecach węglowych, to w centrach miast rośnie udział w smogu efektów (bo nie tylko spalin) ruchu samochodowego. Według raportu NIK z 2014 r. w centrum Warszawy auta są odpowiedzialne za 63 proc. smogu.

Czy smog tym razem straszy skutecznie?

Ustawa byłaby spełnieniem wieloletnich marzeń samorządów, które dziś zwyczajnie nie mają prawa nie wpuszczać do miasta samochodowych trucicieli. Podobne rozwiązanie funkcjonuje np. w Berlinie. Paryż z kolei wprowadza właśnie ograniczenia ruchu samochodów ze względu na ich wiek, co w praktyce sprowadza się do tego samego.

Kłopot w tym, że to nie pierwsza taka próba zmiany prawa. Dwa lata temu w Sejmie pracowano nad bliźniaczym projektem ustawy posła PO Tadeusza Arkita o umożliwieniu miastom tworzenia tzw. ekostref, z ograniczeniem lub zakazem ruchu samochodów ze względu na wiek oraz emisję spalin. Wolne od ewentualnych ograniczeń byłyby tylko samochody z dieslem nie starsze niż z 2010 r. i benzynowe nie starsze niż z 2001 r. Ustawa z hukiem upadła, prace nad nią po prostu zarzucono po lawinie protestów ze strony… obywateli.

„Polaków nie stać na nowsze samochody”. „To dyskryminacja”. „Najpierw państwo pozwoliło sprowadzić tysiące starych samochodów, pobrało miliony akcyzy i innych opłat, a teraz biedny obywatelu zapłać za złomowanie i na spacerek” – usłyszał dziennikarz TVN Turbo, gdy wyszedł na warszawskie ulice by przeprowadzić sondę wśród… kierowców. Nieliczne odpowiedzi z poparciem dla tego pomysłu tonęły w fali sprzeciwu. „Nic nie mają do roboty i wymyślają bzdury. Najlepiej to niech nam zabronią oddychać" – odpowiadał wtedy jeden z przepytywanych.

Wobec zbliżających się wyborów PO szybko porzuciła prace nad projektem, który zresztą był krytykowany przez opozycyjny wtedy PIS. „…Pomysł PO oceniam jako pomyłkę, bardzo źle świadczącą o klubie PO w zakresie znajomości naszych realiów współczesnych. Stąd o krok tylko do zrealizowania pomysłów tworzenia swoistych gett tylko dla bogatych…” – przekonywał w komentarzu dla serwisu Biznes Alert Krzysztof Tchórzewski, ówczesny wiceprzewodniczący sejmowej komisji infrastruktury, dziś minister energii z PIS.

Dziś miasta mogą niewiele

Dziś prawdopodobnie łatwiej będzie przekonać do tych zmian mieszkańców miast, przestraszonych falą smogu, choć warto pamiętać, że wielu z nich to również kierowcy, w których w konsekwencji będzie wymierzone nowe prawo. Co prawda w zeszłym roku przedstawiciele PIS zapowiadali prace nad regulacjami umożliwiającymi ograniczenia ruchu samochodów w miastach, jednak jeśli ustawa znów spotka się z radykalnym sprzeciwem, trudno liczyć na to, że partia rządząca ją poprze.

Przed dwoma laty chęć skorzystania z możliwości tworzenia ekostref głośno deklarowały m.in. Kraków, Wrocław i samorządy Trójmiasta. Dziś miasta mogą tworzyć strefy ograniczonego ruchu samochodowego, ale nie mogą różnicować prawa wjazdu do nich ze względu na emisję lub wiek (mogą generalnie zakazać wjazdu autom lub ograniczyć prędkość). Innym narzędziem jest tworzenie stref płatnego parkowania, co jednak ma ograniczony efekt, bo miasta… nie mogą podnieść opłat za parkowanie. Uwolnienie stawek parkingowych (dziś są wpisane do ustawy) to kolejny z wieloletnich postulatów samorządów, którym posłowie boją się zająć ze względu na prawdopodobne protesty.