Carmelit – jedyne „metro” w Izraelu

Carmelit został uruchomiony w 1959 r. Jego trasa, wydrążona w zboczu góry, na której w dużej mierze ulokowane jest prawie 300-tysięczne miasto, liczy sobie 1,8 km długości. Znajduje się na niej 6 przystanków. Przebyć ją można w 8 minut. Choć Carmelit czasem nazywany jest „najmniejszym metrem świata”, to jest on funikularem – kolejką linowo-terenową, budowaną zazwyczaj na zboczach wzgórz. Zasada jej działania jest taka, że wagony ją obsługujące są na stałe przymocowane do liny napędowej, wciągającej składy na górę. Często dzieje się to dzięki przeciwwadze – gdy jeden skład wjeżdża, w tym samym czasie drugi porusza się w dół trasy. Oba mijają się w połowie trasy.

Plany budowy kolejki łączącej Górę Karmel z położonymi niżej osiedlami Hajfy były tworzone jeszcze w czasach Brytyjskiego Mandatu Palestyny, w latach 40. XX wieku. Rzeczywiste rozmowy dotyczące stworzenia projektu systemu transportowego rozpoczęły się w 1955 r. Temat zainteresował francuską firmę Compagnie Dunkerquoise d’Enterprises. Umowa na przygotowanie dokumentacji projektowej została podpisana w 1956 r. Wkrótce potem rozpoczęły się prace budowlane, które wykonała izraelska firma Solel Boneh. Tunel drążony był z prędkością 3 metrów dziennie (na odcinkach o szczególnie trudnym geologicznie podłożu – z prędkością 1,5 metra na dzień). Gotową kolejkę oddano do użytku 6 października 1959 r. W uroczystości otwarcia udział wzięli m.in. premier Izraela Dawid Ben Gurion oraz francuski minister transportu Robert Buron. Inwestycja ta była jedną z wielu elementów ożywionej współpracy gospodarczej i politycznej, którą w latach 50. XX w. państwo żydowskie prowadziło z Republiką Francuską. Wyrazem tego był m.in. kooperacja podczas konfliktu sueskiego (październik-listopad 1956 r.), a także dotycząca broni nuklearnej.


Kolejka Carmelit jest więc eksploatowana już 62 lata. W tym czasie była kilkukrotnie zamykana na czas prac renowacyjnych, napraw lin napędowych, czy wymiany wagonów. Największe prace remontowe miały miejsce w latach 2017-2018, tuż po pożarze, który uszkodził pociągi kolejki i fragment tunelu. Wymieniono wówczas tabor i zbudowano nowe centrum zarządzania ruchem funikularu.

Obecnie sześcioprzystankowa trasa kolejki Carmelit obsługiwany jest przez dwa wyprodukowane w 2017 r. dwukierunkowe pociągi, dostarczone przez firmę Von Roll (obecnie to Doppelmayr). Każdy z nich ma 2 wagony. Pociągi kursują wahadłowo (gdy jeden jedzie w górę, drugi – w dół), wyciągane na metalowej linie po pojedynczym torze o rozstawie szyn 1980 mm, z prędkością maksymalną 28 km/h. W połowie trasy, pomiędzy stacjami Masada i Hanevi’im znajduje się mijanka. Carmelit zapewnia transport na wysokość 268 metrów nad poziomem morza.

Obecnie Carmelit nie jest głównym, ani szczególnie obleganym przez pasażerów środkiem transportu w Hajfie. Większa część populacji miasta nie zamieszkuje blisko jego trasy (inaczej było w latach 50. i 60. XX wieku, gdy kolejka była otwierana), a tamtejsza miejska mobilność bazuje obecnie na autobusach przedsiębiorstwa Egged. W ostatnich latach, po uruchomieniu systemu BRT o nazwie Metronit i zakończeniu prac modernizacyjnych w 2018 r., liczba pasażerów korzystających z funikularu zwiększyła się do 4 tys. dziennie (w 2012 r. było to średnio ok. 2000 osób na dzień). Są to jednak w dużym stopniu turyści zwiedzający miasto.

Już za kilka lat Carmelit nie będzie już określany mianem jedynego „metra” w Izraelu. Trwa budowa kilku podziemnych stacji kolejowych w Tel Awiwie. Ich eksploatacja ma rozpocząć się w przyszłym roku.