Komisja Europejska: Przyspieszmy wymianę źródeł ciepła

Komisja Europejska uznaje kwestię poprawy jakości powietrza za jedno z najważniejszych wyzwań. W związku z notorycznymi przekroczeniami norm zanieczyszczeń w naszym kraju 18 lutego KE wezwała Polskę do wypełnienia zobowiązań w sprawie jakości powietrza. Rząd ma 2 miesiące na odpowiedź i podjęcie odpowiednich działań naprawczych. W przeciwnym razie sprawa może zostać skierowana do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

„Kopciuchy” znikają zbyt wolno

– Mimo starań problem pozostaje nierozwiązany. Powietrze w Polsce jest wciąż najgorsze ze wszystkich krajów UE – poinformował Urbanik. Jak stwierdził, w skali kraju instrumenty wsparcia wymiany przestarzałych kotłów ogrzewczych są nieskuteczne, a miejscami – niespójne. Z przygotowanego przez KE raportu wynika, że pod względem stężenia pyłu PM10 Polska jest jedną wielką „czerwoną plamą” (najgorsza sytuacja ma miejsce w Małopolsce i na Śląsku, gdzie w sezonie grzewczym zdarzają się regularne przekroczenia nawet o 500%). Z powodu przekroczenia stężenia pyłów umiera rocznie ok. 44 tys. osób. – To mniej więcej tyle, co dotychczasowa łączna liczba ofiar pandemii COVID-19 do tej pory. Z jej powodu, aby uniknąć większej liczby ofiar, nie bacząc na straty dla gospodarki, wprowadzono lockdown – zwrócił uwagę przedstawiciel Komisji.

Łączny szacowany koszt koniecznej wymiany kotłów w domach jednorodzinnych wynosi 22 mld euro. – Są to szacunki ostrożnościowe, bez brania pod uwagę m. in. rosnącej inflacji – zaznaczył Urbanik. W zależności od tempa wymiany „kopciuchów” mogą one zniknąć z Polski w ciągu 5 lat (jeśli wymienianych będzie ok. 600 tys. kotłów rocznie) lub nawet kilkudziesięciu (jeśli utrzyma się obecne tempo – zaledwie 70 tys. rocznie). Rządowa strategia zakłada tymczasem wymianę do 2030 r. w miastach i do 2040 na wsiach. – Aby osiągnąć cele opisane w centralnych i lokalnych dokumentach strategicznych, trzeba przyspieszyć wymianę nawet 4-5-krotnie – zauważył mówca.

Przedstawiciel Komisji Europejskiej wezwał do uchwalenia w całej Polsce lokalnych uchwał antysmogowych. – Przykład Krakowa pokazuje, że to działa: jakość powietrza w centrum miasta jest o wiele lepsza, niż w jego otoczeniu – uzasadnił. Gminy potrzebują jednak wsparcia w zakresie skutecznego egzekwowania przepisów. Drugie konieczne, zdaniem Urbanika, działanie to konsolidacja istniejących programów wsparcia na szczeblu krajowym i regionalnym. – Konkurencja między programami o różnych zasadach nie sprzyja ich popularności. Mieszkańcy domagają się wtedy zmiany wysokości dofinansowania – stwierdził prelegent. Nowy, zbiorczy program musi być dostosowany do potrzeb wszystkich grup dochodowych. Specjalne opodatkowanie węgla mogłoby natomiast doprowadzić do nieopłacalności jego stosowania.

Prefinansowanie zamiast zwrotów

– Należy utworzyć mechanizm kompensujący podwyższone koszty ogrzewania po odejściu od węgla. Powinien on działać w całej Polsce na jednolitych warunkach – kontynuował przedstawiciel KE. Wzrost kosztów może zatrzymać także termomodernizacja. – Zachęcamy do finalizacji „ścieżki bankowej”. Banki komercyjne powinny być jednym z kanałów dystrybucji dotacji na wymianę kotłów, połączonych z oferowanymi przez nie pożyczkami na ten cel – dodał. Wiele zależy od trybu finansowania wydatków: system wspierania osób o najniższych dochodach powinien opierać się na prefinansowaniu, a nie na rozliczaniu prac według faktur (najbiedniejsi nie mają możliwości opłacenia inwestycji z góry).

Działania na szczeblu regionalnym muszą być spójne z programami krajowymi. – Czyste Powietrze i Fundusz Termomodernizacyjny mają być zasilone środkami Funduszu Odbudowy. Aby tak się stało, Polska będzie jednak musiała przedstawić reformy, które umożliwią realizację ambitniejszych celów – zapowiedział Urbanik. Jak dodał, samorządy wojewódzkie powinny finansować efektywność energetyczną w pozostałych sektorach, zwłaszcza w małych i średnich przedsiębiorstwach. Inne zalecone przez niego działania to dofinansowanie strażników gminnych kontrolujących przestrzeganie uchwał antysmogowych oraz przeszkolenie i wsparcie instalatorów nowych urządzeń i edukatorów ekologicznych.