Mazowsze: Jak walczyć ze smogiem na poziomie gminy?

W ocenie Podgórskiego nawet najlepiej przygotowane strategie, plany i programy nie rozwiążą problemów związanych z jakością powietrza, jeśli nie będą konsekwentnie realizowane i uzupełniane o akty prawa lokalnego. Te ostatnie muszą brać pod uwagę specyfikę poszczególnych regionów. – Najważniejsze są działania w miejscu, gdzie problem występuje – podkreślił przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego. Stąd znaczenie współdziałania z urzędami gmin, od których samorząd województwa otrzymuje sygnały zwrotne.

Nie wszyscy rozumieją zagrożenie

Pierwszym problemem, o którym wspomniał prelegent, są poważne rozbieżności w poziomie wiedzy urzędników. – U wielu jest on wysoki, ale u innych – często znikomy. Niektórzy w ogóle kwestionują fakt złej jakości powietrza! Koncentrują się wobec tego na tworzeniu uzasadnienia dla niepodejmowania żadnych działań naprawczych – ubolewał. Wiele do życzenia pozostawia też organizacja pracy w urzędach gmin: 39% urzędników, którzy nadesłali opinie do UMWM, uważa, że przepływ informacji między poszczególnymi komórkami jest niewystarczający. – Największy problem to jednak brak potencjału organizacyjnego. Kadr jest za mało w stosunku do zadań – stwierdził Podgórski.

Wdrażanie Programu Ochrony Powietrza należy zacząć od zapoznania się z diagnozą – rocznymi ocenami jakości powietrza. Na ich podstawie należy sformułować cel do osiągnięcia. Umożliwi to zupełnie inny sposób komunikowania się z mieszkańcami – a bez ich zaangażowania niczego nie uda się osiągnąć. – Wojewódzki program z września ubiegłego roku jest maksymalnie uproszczony. Zawiera mało działań naprawczych, ale część z nich można realizować jednocześnie – zaznaczył przedstawiciel UMWM.

Kolejnym krokiem powinna być inwentaryzacja źródeł ciepła w budynkach. Większość gmin już do niej przystąpiła, pozostałe muszą zakończyć ją do końca roku. Istnieje kilka metod, które można zastosować (jednym z nich jest zlecenie jej firmie zewnętrznej). Zdaniem Podgórskiego połowa koniecznej pracy jest możliwa do wykonania zza biurka. – Kluczem do zachęcenia mieszkańców i przełamania ich nieufności jest kampania informacyjna – podkreślił mówca.

Jak przekonać mieszkańców?

Najważniejszym etapem jest oczywiście sama wymiana urządzeń grzewczych. – Po porównaniu danych z programu i inwentaryzacji należy stworzyć plan działania, przeanalizować dostępne narzędzia finansowe i wybrać te najlepiej dopasowane do specyfiki miejsca, także pod względem społeczno-ekonomicznym. Głównymi argumentami w rozmowach z mieszkańcami powinny być: zdrowie, komfort i długość życia. Trzeba jednak przypominać też o obowiązujących zakazach – radził przedstawiciel samorządu wojewódzkiego. Realizacja celu musi być monitorowana przez cały czas. Wkrótce będzie można posiłkować się w tym danymi z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków. – Programy można łączyć. Spójność i równoległe realizowanie pozostałych działań naprawczych z pewnością przyspieszy tempo – zapewnił Podgórski.

Działaniem uzupełniającym może być zwiększanie powierzchni zieleni. Taki obowiązek wyznaczono jednak na Mazowszu w przypadku zaledwie kilku samorządów. – Na początku konieczna jest analiza możliwości. Potem trzeba przygotować projekt nasadzeń i narzędzia wsparcia. Projekty mają nie wymagać intensywnej pielęgnacji. Z drugiej strony, by zwiększyć intensywność działania, można sadzić drzewa np. wzdłuż głównych dróg. Warto też zwrócić uwagę na nietypowe powierzchnie, takie jak ściany i dachy budynków lub wiat przystankowych. Ograniczenie wtórnej emisji pyłów można za to osiągnąć głównie poprzez czyszczenie ulic na mokro.

Zdaniem Podgórskiego mieszkańcy często nie podejmują inicjatywy z powodu braku wiedzy. – Świadomość ekologiczna rośnie w społeczeństwie zbyt powoli. Dotychczasowe akcje edukacyjne były zbyt ogólne – nie wybrano odpowiedniej grupy docelowej. Trzeba skoncentrować się na tych użytkownikach złej jakości urządzeń grzewczych, którzy mogą decydować o ich wymianie. Należy dobierać działania do odbiorców, przeprowadzać warsztaty, zapraszać ekspertów i lokalne autorytety, współpracować z organizacjami ekologicznymi – przekonywał prelegent. Jak dodał, powinno się kłaść przy tym szczególny nacisk na promowanie odnawialnych źródeł energii.

Zmiany w PIT zmniejszyły dochody gmin

Nie sposób egzekwować przestrzegania przepisów bez prowadzenia kontroli. – Przygotujmy procedury i formularze. Racjonalizujmy działania poprzez ich łączenie. Kontrolerów trzeba odpowiednio przeszkolić, a w okresie grzewczym – intensyfikować kontrolę – radził Podgórski. Kontrole powinny mieć charakter zarówno planowy, jak i interwencyjny.

Podstawowym dostępnym w województwie narzędziem finansowym jest Mazowiecki Instrument Wsparcia Ochrony Powietrza i Mikroklimatu. – Zachęcam jednak do szukania też innych środków. Nabór wniosków jest prowadzony także w formie otwartych konkursów ofert. Dofinansowujemy też podnoszenie kwalifikacji urzędników – poinformował mówca. Jedną z barier są jednak skutki obniżenia stawek PIT. – Źle oddziałuje ono na finanse samorządów. Być może należałoby zrekompensować go gminom poprzez podniesienie ich udziału z 40 do 50%? – zastanawiał się Podgórski.