PKM Południe: Kolej, która przekształci miasto

Koncepcja znana jako PKM Południe polega na przedłużeniu linii 250 od przystanku końcowego Gdańsk Śródmieście na południe Gdańska i dalej przez Starą Piłę do Puszcza Gdańskiego, z odnogą w stronę linii 248. Dwa pierwsze etapy mają obejmować budowę linii do przystanku Gdańsk Kowale przy granicy miasta, gdzie znajdzie się węzeł integracyjny dla linii autobusowych obsługujących sąsiednie gminy. Tak powstały kręgosłup komunikacyjny dzielnicy Gdańsk Południe – liczącej 134 tysięcy mieszkańców (ok. 25% całej ludności Gdańska) – miałby być obsługiwany z dużą częstotliwością przez pociągi PKP SKM Trójmiasto. Czas przejazdu między przystankami Kowale i Śródmieście ma wynosić 12 minut.

Jeszcze 4 lata temu budowa choćby tylko 7,5-kilometrowego odcinka do Kowal była jedynie wizją. Dziś przedsięwzięcie jest na etapie prac studialnych. Zdaniem gdańskich samorządowców stworzy ono szansę nie tylko na zmianę zachowań transportowych, ale i na transformację miasta.

Inwestycja kosztowna, ale się zwróci

Wyniki wykonanych już studiów techniczno-ekonomiczno-środowiskowych omówił dyrektor PKM ds. inwestycji Rafał Rychel. – Zleciliśmy opracowania dla 5 odcinków o różnej charakterystyce i potrzebach. STEŚ potwierdziło zarówno techniczną możliwość, jak i potrzebę przedłużenia Gdańsk Śródmieście – Kowale. Przewidywane potoki pasażerskie to ok. 28 tys. ludzi dziennie na najlepszym odcinku. Analiza kosztów i korzyści wykazała zaś, że korzyści dwu- lub nawet trzykrotnie przewyższają koszty – referował. – Niestety, nie przekłada się to na łatwość pozyskiwania środków – ubolewał.

Korytarz przez południową część Gdańska wytyczono tak, by w promieniu 1 km od przystanków znalazło się jak najwięcej mieszkańców (udało się osiągnąć wynik ok. 60 tysięcy). Na dalszym odcinku linia będzie budowana częściowo w śladzie nieczynnego odcinka linii 229. W niektórych miejscach przewidziano jednak odchylenia – potencjał komunikacyjny nie wszędzie pokrywa się z historycznym przebiegiem torów. Twórcy opracowań postanowili jednak nie ograniczać się do samego wytyczenia optymalnego przebiegu linii. – Jak powinny wyglądać przystanki, by ludzie chcieli z nich korzystać? Jak kształtować przestrzeń wokół nich? – streścił najważniejsze pytania przedstawiciel PKM.

Wyzwaniem – oprócz ograniczonej dostępności terenu, dążenia do minimalizacji wyburzeń i do budowy na nowej linii wyłącznie skrzyżowań bezkolizyjnych – jest również koordynacja z innymi inwestycjami. Tylko przy stacji Gdańsk Południowy będzie ich trzy: rozbudowa zaplecza PPM-T, poprawa przepustowości odcinka do Tczewa oraz budowa „szprychy” komponentu kolejowego CPK. Linia będzie mijała obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz wrażliwy obszar przyrodniczy (Trzcinowisko). Konieczna będzie też zmiana geometrii skrzyżowania Łostowice Świętokrzyska. Duża część gdańskiego odcinka PKM Południe będzie przebiegała w tunelu, co z jednej strony utrudni budowę i zwiększy jej koszty, z drugiej jednak pozwoli na odtworzenie ciągów pieszych i dróg oraz urządzanie nowych przestrzeni publicznych bądź zabudowę.

Zabudowa – gęsta i pierzejowa

Temat zagospodarowania okolic przyszłych przystanków rozwinęła dyrektor Biura Rozwoju Gdańska Edyta Damszel-Turek. Jak podkreśliła, przedstawiona przez nią koncepcja to efekt ciężkiej pracy wielodyscyplinarnego zespołu projektantów – i współpracy z PKP PLK. Główne założenia to: wielofunkcyjność zabudowy (w pobliżu mieszkań mają znajdować się punkty usługowe), zabudowa pierzejowa z handlem i usługami w parterach, sieć powiązań pieszych i rowerowych (w sąsiedztwie PKM ma powstać rowerowa Ekostrada) oraz nowe zielone przestrzenie publiczne, sprzyjające zrównoważonej rekreacji w otoczeniu natury.

Szczegółowe plany dla każdego z przystanków zależą od sąsiedztwa: w jednych miejscach zaplanowano zieleń, gdzie indziej – budynki usługowe lub mieszkania. Intensyfikacja zabudowy zgodnie z filozofią „miasta kompaktowego” ma służyć atrakcyjności Dzielnicy Południe dla mieszkańców Dolnego Tarasu. – Chcemy, by Południe nie było tylko „sypialnią”. Korzyści dla mieszkańców – oprócz szybkiego dojazdu do centrum – to poprawa jakości życia, więcej usług społecznych, szeroka oferta kulturalna i atrakcyjne przestrzenie publiczne. Zakładamy, że dzięki PKM Południe do 2050 r. liczba mieszkań wzrośnie o 37%, mieszkańców – o 42%, miejsc pracy – o 43%, a lokali usługowych – aż o 250% – wyliczała Damszel-Turek.

– Mieszkania blisko transportu szynowego to bardzo dobry produkt. Współpraca musi być jednak przemyślana już na etapie planowania miksu, jeśli chcemy zatrzymać mieszkańców w pobliżu lokalnych centrów – stwierdził podczas debaty prezes gdańskiej firmy deweloperskiej Torus Sławomir Gajewski. Jak dodał, główny czynnik blokujący rozwój Gdańska i całego Pomorza to brak mieszkań i zbyt wysokie ich ceny. – Do tego dochodzi trudna sytuacja transportowa dzielnicy Południe. PKM Południe odpowiada na te potrzeby. Komercjalizacja nastąpi szybciej, niż się nam wydaje – ocenił

Przystanek – centrum życia społecznego

Wiceprezydent Gdańska Piotr Grzelak zwrócił uwagę także na społeczne konsekwencje planowanej inwestycji. – Nowa infrastruktura zostanie wykorzystana do radykalnej zmiany w całej dzielnicy. Kolej będzie instrumentem tworzenia na nowo wspólnoty lokalnej. Chcemy stworzyć wokół przystanków centra, w których czas będą chcieli spędzać nawet ci, którzy nie wsiądą do pociągu – deklarował.

Tak dużej inwestycji miejskiej jeszcze w Gdańsku nie było. – Jesteśmy w stanie zrealizować projekt, ale przy warunkach zewnętrznych spełnionych: musimy być członkiem UE i mieć dostęp do jej środków na odpowiednim poziomie – zaakcentował Grzelak.

Nowa linia, nowe plany

Specjaliści BRG będą teraz musieli przełożyć tę wizję na dokumenty planistyczne. – Mamy 13 wszczętych procedur zmiany planów dla ponad 400 hektarów – poinformowała dyrektor Biura. Warto dodać, że dzielnica urbanistyczna Gdańsk Południe jest pokryta planami zagospodarowania przestrzennego w aż 83,7%. PKM Południe to nie jedyna planowana inwestycja w transport szynowy: trwają przymiarki do budowy ok. 3,5-kilometrowej trasy tramwajowej Gdańsk Południe – Wrzeszcz oraz tzw. Bulońskiej Południowej (przedłużenia al. Adamowicza) o długości 1,4 km.

Prezes Fundacji ProKolej dr Jakub Majewski ocenił projekt PKM jako „imponujący”. – Wrażenie robi szczególnie integracja z miastem. Właśnie tak powinno się zaczynać projektowanie linii – a nie „od zwrotnic”, jak to się często dzieje. Trzeba jednak czuwać nad racjonalnym wydatkowaniem pieniędzy, bo miarą sukcesu nie może być samo ich wydanie – przestrzegał. Jak dodał, podobne plany zagospodarowania należałoby przygotować dla istniejących przystanków na linii 250.

– Mamy przygotowane koncepcje i projekty, takie jak ten dla dworca Wrzeszcz, prezentowany na targach MIPIM 2015 w Cannes. Zakłada on zabudowę terenu nad pętlą autobusową w formule partnerstwa publiczno-prywatnego. Sytuacja ekonomiczna musi jednak się ustabilizować – odpowiedział wiceprezydent Grzelak. Wśród innych gdańskich stacji i przystanków, których otoczenie jest planowane od nowa, wymienił Brętowo i Oliwę.

Projekty w 2026, budowa do 2029 r.?

Prezes PKM Grzegorz Mocarski podkreślił, że budowa PKM Południe będzie możliwa tylko pod warunkiem uzyskania dofinansowania z funduszy Unii Europejskiej. Wartość przedsięwzięcia szacuje się na 2 mld zł – a ze względu na trudny teren ostateczny koszt może okazać się jeszcze wyższy. Obecne prace przygotowawcze odbywają się więc pod presją czasu, związaną z terminami naboru wniosków. – Pod koniec bieżącego roku będziemy mieli inwentaryzację przyrodniczą. Wraz z decyzją środowiskową powinniśmy dostać ją między marcem a czerwcem, co pozwoli aplikować o środki unijne z FEnIKS. Bez funduszy unijnych nie damy rady – podkreślił.

– Walczymy o ukończenie budowy w 2029 r., choć będą konieczne środki zewnętrzne. Oba zadania, Śródmieście – Łostowice i Łostowice – Kowale, muszą być zaprojektowane wspólnie. Po drodze – wiele decyzji administracyjnych. Uzyskanie projektów budowlanych jest realne w 2026 r. – uzupełnił Rychel.

– Pierwsze dwa odcinki (z gdańskiego Śródmieścia do Kowal) są najważniejsze, ale nie powinniśmy na nich kończyć – zaznaczył marszałek województwa pomorskiego Mieczysław Struk. Inwestycja ma odegrać ważną rolę również w regionie, którego mieszkańcy statystycznie podróżują koleją najchętniej w całej Polsce. Będzie to już trzecia w ostatniej dekadzie linia budowana przez samorząd na własną rękę – jak uzasadnił marszałek, w przeszłości PKP PLK nie wykazywały zainteresowania modernizacją i rozbudową linii na potrzebną skalę. Doświadczenia z otwartą w 2015 r. pierwszą linią PKM, która była przedsięwzięciem równie wizjonerskim, jak PKM Południe, okazały się bardzo zachęcające.