Setna rocznica komunikacji miejskiej w Zagłębiu Dąbrowskim

Inicjatorami przedsięwzięcia byli profesor Feliks Ankersztajn i redaktor Józef Maciejewski. Znaleźli sponsorów na czele z sosnowieckim potentatem przemysłowym – spółką C.G. Schön i założyli spółkę pod nazwą Ruch pasażersko-autobusowy z siedzibą w Sosnowcu. Ściągnęli dwa autobusy – Daimler i Gräf & Stift, które dokładnie 11 marca 1922 r. wyruszyły na trasy. Pierwsza biegła okrężnie z Sosnowca przez Modrzejów, Dąbrowę Górniczą, Będzin i Czeladź z powrotem do Sosnowca, druga wiodła z Sosnowca przez Małobądz, Gzichów i Grodziec do Wojkowic Komornych. Zaproponowany rozkład jazdy okazał się nieodpowiedni dla pasażerów, więc po 10 dniach zmieniono go. Odtąd wspomniane autobusy kursowały na trzech trasach: Sosnowiec – Czeladź – Będzin, Sosnowiec – Niwka i okrężnej Sosnowiec – Małobądz – Będzin – Czeladź – Sosnowiec, zaledwie po kilka razy dziennie.

Niestety, życie szybko zweryfikowało ambitne plany. Przyczyn rychłego upadku przedsięwzięcia było wiele. Po pierwsze, sponsorzy wyłożyli tylko na skromny start, nie na utrzymanie połączeń, które miały na siebie zarabiać wpływami z biletów. Po drugie, autobusami nie były zainteresowane zagłębiowskie samorządy, które starając się nadrobić poważne zapóźnienie względem Górnego Śląska parły na tramwaje, zawiązując w 1922 r. Towarzystwo Tramwajów Elektrycznych w Zagłębiu Dąbrowskim. Wreszcie po trzecie, skromnym ilościowo taborem autobusowym, w dodatku bez żadnej rezerwy, nie można było zapewnić przyzwoitej częstotliwości kursowania na istniejących liniach, a co dopiero stworzyć spójną sieć komunikacyjną. Wprawdzie w wizji pomysłodawców było 8 autobusów jeżdżących przez cały dzień co godzinę, no ale Zagłębiacy generalnie robotniczą dolą wówczas żyli, wielkość pensji nawet nie pozwalała marzyć o zakupie biletu.

Ostatecznie w 1928 r. wygrały tramwaje, których idea w Zagłębiu Dąbrowskim ciągnęła się od 31 lat, aż urzeczywistniła ją brytyjska kompania English Electric. Pierwsze z nich kursowały co 15 minut, a wkrótce po zainaugurowaniu ruchu wprowadzono do taryfy bilety miesięczne. Odtąd przez grubo ponad pół wieku, aż do czasu unicestwienia Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Katowicach, to tramwaje rządziły w zagłębiowskich przewozach.

Pierwszy autobus samorządowy dotarł do Zagłębia Dąbrowskiego w 1936 r., a była to trasa Śląskich Linii Autobusowych Siemianowice Śląskie – Czeladź – Będzin. I choć miała marginalne znaczenie, to zagłębiowscy tramwajarze wzięli ją sobie do serca, bo od następnego roku zaczęli uruchamiać… własne linie autobusowe. W przededniu wybuchu II wojny światowej było ich pod szyldem Tramwajów Elektrycznych w Zagłębiu Dąbrowskim już sześć, łączyły Będzin z Piekarami Śląskimi oraz Sosnowiec z Dąbrową Górniczą, Grodźcem, Kazimierzem, Mysłowicami i Niemcami (czyli dzisiejszymi Ostrowami Górniczymi).

Po otwarciu Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice komunikacja miejska w Zagłębiu Dąbrowskim nabrała wręcz nieobliczalnego znaczenia. Bez niej nie odlano by ani kadzi surówki. Na całej sieci tramwajowej GOP tylko po Zagłębiu Dąbrowskim kursowały składy zestawione z trzech wagonów typu Konstal 105N, które obsługując linię nr 21 BIS dowoziły tysiące hutników do pracy. Lecz i tego było mało. Wtedy właśnie, właściwie dopiero wtedy do łask Zagłębiaków weszły autobusy. Jednak różowo z nimi nie było, bo o ile tramwaje jeździły, to autobusy lubiły sobie wypadać z rozkładu jazdy.

Sytuacja ustabilizowała się dopiero za czasów Komunikacyjnego Związku Komunalnego GOP. Ten postawił na linie autobusowe. Po początkowych sukcesach w rozwoju oferty przewozowej pasażerowie zaczęli masowo rezygnować z komunikacji miejskiej. Flagowe linie autobusowe w Zagłębiu Dąbrowskim, jak nr 18 Katowice – Huta Katowice, czy nr 40 Katowice – Będzin, pierwsza kursująca niegdyś co 15 minut, a druga nawet co 13, nagle zaczęły jeździć co godzinę albo rzadziej. Nie lepszy los spotkał linie tramwajowe: nr 21 Milowice – Huta Katowice ograniczono z 10 do 20 minut, a nr 25 Wojkowice – Dąbrowa Górnicza KWK Paryż zlikwidowano.

W 2021 r. doszedł kolejny problem – braku kierowców, przez co zawieszono na czas nieokreślony linię autobusową nr 818 Katowice – Będzin, a wielu innym ponownie zmniejszono liczbę kursów. Jako iskierki nadziei pojawiły się pierwsze metropolitalne linie autobusowe wdrażane przez ZTM Katowice, które swoimi częstotliwościami kursowania i wysokimi prędkościami komunikacyjnymi starają się nawiązywać do dobrych wzorców linii pospiesznych z czasów WPK Katowice. Zagłębiaków cieszy też podjęcie – niemal z 40-letnim opóźnieniem – tematu dokończenia budowy linii tramwajowej nr 15 Katowice – Zagórze, którą można powiedzieć, że w 1982 r. porzucono w polu.