Przez wiele lat rozwój demograficzny oraz przemysłowy wielkich miast spychał rolę przepływających przez te ośrodki miejskie rzek na margines. Władze Taichung, drugiego największego miasta Tajwanu, postanowiły zmienić ten stan rzeczy i spowodować, by rzeki na nowo stanowiły centralny punkt ich metropolii.
Jeśli przypatrzymy się geografii świata, łatwo zauważyć, iż często to bieg rzek wyznaczał miejsca powstawania skupisk ludności, metropolii, ośrodków handlu. Tym bardziej powinno martwić, iż w ostatnich stuleciach bardzo często miasta, zamiast doceniać rzeki, eksploatowały je ponad miarę w ramach rozwoju przemysłowego, zanieczyszczały je, i w rezultacie tego, zamiast traktować rzeki jako centralny punkt miasta, organizowały rozwój urbanistyczny tak, by stawały się ukrytym, wstydliwym elementem pejzażu miejskiego.
W czasach, gdy do lamusa odchodzi myślenie o miastach w kategorii centrów industrializacji i rozwoju ekonomicznego za wszelką cenę, odbywającego się często kosztem środowiska, a na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie jakości życia, pozwalającej przyciągnąć do miasta utalentowane osoby, włodarze wielu metropolii ponownie zaczynają dostrzegać ważną, organiczną rolę rzek. Władze takich miast jak Hyderabad w Indiach, gdzie swoje ośrodki badawcze lokują tacy giganci IT pokroju Google, mówią wprost, iż chcieliby by lokalna rzeka Mussi na nowo stała się “bawialnią” ich miasta, podnosząc tym samym poziom życia mieszkańców.
Przez kilka ostatnich lat skuteczne działania przywracające mieszkańcom radość z obcowania z ekosystemem lokalnych rzek podejmowały władze miasta Taichung, położonego w centum zachodniego wybrzeża Tajwanu. Ta ważna na mapie wyspy metropolia staje się miejscem wielu zakrojonych na szeroką skalę zmian, podnoszących komfort mieszkańców, których wynikiem jest sukcesywny wzrost jej populacji oraz rosnąca popularność, szczególnie wśród młodych Tajwańczyków. Kilka lat temu Taichung stał się drugim po Tajpej największym miastem Tajwanu, odbierając ten tytuł metropolii Kaohsiung położonej na południu wyspy.
W lutym br. na zaproszenie władz miasta Taichung,
gościliśmy w metropolii, by naocznie poznać efekty rewitalizacji sieci rzek, poznać nowo powstały system metra, sposób w jaki Taichung zmienia się w smart city czy to, jak miasto przekształca dawne tereny kolejowe w atrakcyjny park, który na modłę nowojorskiej High Line podnosi atrakcyjność przyległych terenów mieszkalnych.
Efektem wizyty jest seria artykułów, w których pragniemy przybliżyć lekcje płynące z działań miasta Taichung na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców oraz podniesienia jego atrakcyjności turystycznej.
Powrót do “Małego Kioto”
Rzeki Tajwanu, wyspy której rdzeń stanowi pas wysokich gór o wielu szczytach, których wysokość przekracza 3 tys. m n. p. m., są w większości krótkie i o rwistym nurcie, przywodzącym na myśl strumienie. Kilka z nich, w tym Lyuchuan, czyli “Zielona rzeka” przepływa przez Taichung.
Nazwa Lyuchuan stanowi dziedzictwo po czasach japońskiego panowania nad Tajwanem, kiedy to spowite w zieleni cieniste brzegi rzeki z meandrami, przywodziły Japończykom na myśl Kioto, stąd też przylgnęła do niej japońska nazwa Midori-gawa (Zielona Rzeka), a samo miasto Taichung nieoficjalnie było nazywane “Małym Kioto”.
Okres powojenny był dla rzeki mniej łaskawy. Jej koryto zostało wybetonowane, przez co zniknęły meandry, a proces uprzemysłowienia wyspy wpłynął na pogorszenie jakości wody. Co więcej, gdy w 1949 r. po przegranej wojnie domowej prawie 2 mln Chińczyków z sił nacjonalistycznych Chin skupionych wokół Czang Kaj-Szeka salwowało się ucieczką na Tajwan, wywołało to kłopoty z zakwaterowaniem nowych rezydentów. Rozwiązaniem stała się budowa domów zawieszonych nad korytem rzeki, z których zanieczyszczenia były odprowadzane bezpośrednio do jej nurtu, co bez wątpienia nie wpływało na jakość wody. Efekt tych zachodzących procesów degradacji był łatwy do przewidzenia - śmierdząca rzeka stała się wstydliwym kanałem ukrywanym z tyłu dziedzińców, proces znany wielu miastom na świecie.
Dziś, o czym możemy się przekonać się odwiedzając Park Road przy Uniwersytecie Chung Hsing, rzeki w Tachung odzyskują swój dawny blask. Poprawa jakości wody jest ewidentna - naszych zmysłów powonienia nie atakują nieprzyjemne zapachy, a jeśli staniemy na moście i spojrzymy w toń rzeki, to w przejrzystej wodzie dostrzeżemy ławice ryb. W większości zniknęły również niesławne domy zawieszone nad rzeką, a w jednym z zachowanych swoją siedzibę znalazło Centrum Kultury i Edukacji Kanału Rzeki Lyuchuan.
fot. TŚ
Wspólne rzeki, wspólne działanie
Za poprawę jakości wody rzek odpowiada Biuro Zasobów Wodnych miasta, które mocno stara się by również mieszkańcy czuli się zaangażowani w proces dbania o rzeki. W duchu otwartości, stacja uzdatniania wody w strumieniu Dongda została wyposażona w tarasy z oknami, przez które osoby postronne mogą obserwować zachodzący proces. Mieszkańcy zapraszani są także do samodzielnej aktywności na rzecz poprawy jakości ścieków, na przykład przez stosowanie “pułapek na tłuszcz z kuchni”, pierwszego kroku w kierunku uzdatniania wody. Kampania doczekała się nawet własnej maskotki, pangolina, zwierzęcia zamieszkującego wyspę.
Poprawa jakości wody była ważnym, pierwszym krokiem w przywracaniu rzek mieszkańcom, za którym nastąpiły również działania w sferze przyrodniczej, inżynieryjnej i urbanistycznej. Przyrodniczo poszerzono i pogłębiono koryto oraz rozszerzono doliny rzek, częściowo przywracając im możliwość tworzenia rozlewisk i meandrów pomagających w naturalnym procesie filtracji wody. Z otoczenia rzek zniknęły niektóre gatunki drzew, głównie inwazyjne, a na ich miejsce pojawiły się nasadzenia gatunków endemicznych Tajwanu.
Dawniej wybetonowane koryto rzeki doczekało się nowej zabudowy wykonanej z kamieni, która w przeciwieństwie do betonu, pozwala na absorbowanie wody. To właśnie absorbowanie wody w gruncie, jak również w podziemnych zbiornikach retencyjnych, gdzie jest ona filtrowana i stopniowo uwalniana do rzeki, pozwala przeciwdziałać nadmiernemu spiętrzaniu się poziomu wody i powodziom. W ten sposób możliwe jest odejście od nadmiernego stosowania zapór i śluz, blokujących migrację zwierząt zamieszkujących nurt rzek.
fot. TŚ
Urbaniści zadbali o to, by doliny rzek stały się eleganckimi parkami tworzącymi zielone pasy miasta, zachęcającymi do spacerów, spotkań czy aktywności. W ten sposób rzekom przywrócono rolę centralnych punktów miasta. Również przy tworzeniu chodników zadbano o to, by ich nawierzchnia absorbowała wodę, gromadząc ją w podziemnych zbiornikach. Co więcej, poprzez stopniowe odparowywanie wody z podziemnych zbiorników retencyjnych, latem obniża się temperatura w parkach, jak również możliwe jest przeciwdziałanie podnoszeniu się temperatury w całym mieście.
fot, TŚ
Upadają mury
Symbolem postrzegania zmiany w postrzeganiu roli rzek, na którą chętnie powołują się przedstawiciele władz miasta, jest zburzenie muru oddzielającego teren kampusu Uniwersytetu Chung Hsing od rzeki, o co władze uczelni były poproszone przez włodarzy Taichung. W ten sposób uniwersytet i miasto wspólnie stworzyły nową przestrzeń przy nabrzeżu rzeki Lyuchuan. Zniesienie muru było również początkiem większego partnerstwa publiczno prywatnego (PPP) pomiędzy samorządem miasta a czterema uczelniami wyższymi: Narodowym Uniwersytetem Chung Hsing, Narodowym Uniwersytetem Pedagogicznym w Taichung, Uniwersytetem Feng Chia, oraz Uniwersytetem Tunghai, które wspólnie z miastem podpisały list intencyjny inaugurujący program “Każdy uniwersytet chroni każdą rzekę”, przewidujący oszczędzanie wody, gospodarkę terenami nadrzecznymi, współpracę w zakresie oczyszczania wody, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wspólną politykę melioracyjną oraz retencyjną, jak również działania edukacyjne. Współpraca ma również bardziej atrakcyjny wymiar dla wielu studentów: W grudniu 2021 r. cztery uczelnie partnerskie programu zorganizowały w parku pierwsze studenckie rozgrywki w koszykówce. Imprezę otworzyła i zainaugurowała sama prezydent miasta Taichung, Lu Shiow-yen.
Działania te pokazują, iż rewitalizacja rzek może służyć nie tylko celom środowiska naturalnego, ale również poprawiać jakość życia w całym mieście, a nawet budować inicjatywy oraz wspólnoty skupione wokół rzek. Bazując na swoim doświadczeniu, miasto Taichung przygotowało czteropunktowy manifest dotyczący roli rzek w strukturze metropolii: Rzeki nas oczyszczają, rzeki nas uczą, rzeki nas łączą, rzeki przypominają nam naszą historię.
Nawet jeśli większość mieszkańców miasta, a tym bardziej turystów, nie zagłębia się w przesłanie manifestu, to bez wątpienia prawie każdy doceni możliwość przebywania nad rzekami, którym przywrócono należny im blask. W ciągu dnia tereny nad rzeką dają cienistą ochłodę, w ciągu nocy w wielu miejscach mienią się nowoczesnym oświetleniem LED, pokazując, iż jeśli się je chroni, to potrafią się one znakomicie odwdzięczyć, podnosząc jakość życia.
Zapisz się do newslettera:
