Tramwaje Warszawskie odbudowały tramwaj A. Jak w czasie getta

Pierwotnie Muzeum Getta Warszawskiego, które powstaje przy ul. Siennej, chciało pozyskać tramwaj A będący już w kolekcji Tramwajów Warszawskich. Odbyłoby się to jednak ze sporą stratą dla mieszkańców Warszawy i miłośników transportu, gdyż jeżdżący i sprawny wagon zostałby uziemiony i odstawiony do muzeum, a do tego konieczne byłyby przeróbki, zmniejszające jego wartość historyczną (pojazd w kolekcji TW utrzymany jest obecnie w postaci i malowaniu z czasów zaboru rosyjskiego). Ostatecznie więc Tramwaje Warszawskie zaproponowały odbudowę innego egzemplarza. Prace rozpoczęły się w II połowie 2022 r.

– Rozpoczynamy tydzień upamiętniania 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. W wyniku zaplanowanej i metodycznie przeprowadzonej eksterminacji, Warszawa straciła całą żydowską społeczność, która przed II wojną światową tworzyła tożsamość tego miasta. Żydzi stanowili wówczas 30 proc. mieszkańców stolicy. W wyniku eksterminacji zniszczona została również żydowska kultura oraz wszystkie elementy związane z dziedzictwem materialnym. W skutek tych działań, w stolicy zachowało się niewiele historycznych artefaktów. Tramwaj został odrestaurowany na autentycznym podwoziu. Pojazd zostanie przekazany do Muzeum Getta Warszawskiego jako cenna pamiątka – mówi Aldona Machnowska-Góra, wiceprezydentka Warszawy.

Jak przypomina miasto, po zamknięciu bram getta w listopadzie 1940 r. uruchomiono specjalną, wewnętrzną linię tramwajową oznaczoną gwiazdą Dawida. Była ona przeznaczona tylko dla żydowskich mieszkańców Warszawy. Na odseparowane od reszty miasta tory wyjeżdżały dwa tramwaje. Linia kursowała z północny na południe getta prawdopodobnie do lipca 1942 r. – czyli masowych wywózek mieszkańców do obozów zagłady.

Pojazd jest rekonstrukcją, ale z wykorzystaniem oryginalnych części i technologii. – Najważniejsza część pojazdu, czyli wózek, służył w getcie warszawskim, co jest udokumentowane. To unikalny obiekt. W prace zaangażowanych było pond 100 osób – roboty były wykonywane w oparciu o oryginalne technologie i materiały – mówi Konrad Niklewicz, wiceprezes Tramwajów Warszawskich. Oryginalna jest też rama pojazdu. Po wojnie, wraz z wózkiem, służyła jako lora wyładowcza. W pełni odbudowano pudło i pomost, wykonane w większości z drewna dębowego. Burty obito blachą i pomalowano na wzór historyczny. Do rekonstrukcji pozostało jeszcze wnętrze, brakuje też oznaczeń.

Prace, wykonane przez Tramwaje Warszawskie z Zakładzie Napraw Tramwajów na Woli, kosztowały ponad 2 mln zł (materiały 250 tys. zł plus robocizna). Pojazd zostanie przekazany jako depozyt. Obecnie, jak słyszymy, Muzeum Getta Warszawskiego zakłada, że pojazd będzie ustawiony przed placówką, przy ul. Siennej. Musi zostać jeszcze ustalona kwestia zabezpieczenia pojazdu (pieczołowicie odbudowana drewniana konstrukcja nie może być narażona na nadmierny wpływ warunków atmosferycznych). Tramwaj będzie ustawiony jako eksponat nieruchomy, ale pracownicy spółki tramwajowej zapewniają, że w razie potrzeby nie byłoby problemu z przebudową na czynny pojazd. 

Znajdujący się natomiast w kolekcji TW tramwaj typu A dalej będzie wyjeżdżał na miasto – ale tylko na specjalne okazje. Jego drewniana konstrukcja wymaga specjalnych warunków przechowywania.