Umierająca historia PRL, czyli wczasy w wagonie

Hel obecnie pełni rolę miasteczka turystycznego. Po przemyśle rybackim pozostały tylko puste gmachy, podobnie w zapomnienie powoli odchodzi stąd wojsko. Turyści zaś do wyboru mają wiele stancji, ośrodków, pól namiotowych oraz, niestety także odchodzące do historii, miasteczko wagonowe.

Mieści się w północno-zachodniej części stacji kolejowej Hel. Zajmuje część bocznicy oraz tory dojazdowe do dawnego trójkąta manewrowego, służącego do zawracania parowozów.

Warunki

Pomimo, że mogą kojarzyć się z barakami, to wagony wczasowe oferowały bardzo komfortowe warunki. Letnicy spali na znanych z domów tapczanach lub wersalkach – korzystanie z fabrycznych siedzisk zdarzało się sporadycznie (już u zmierzchu ery stawiania takich ośrodków). Wnętrza były przebudowywane tak, że przypominały domki letniskowe, w ogóle nie zdradzając swojego kolejowego rodowodu.


miasteczko wagonowe, fot. Benjamin Wójcik

Początkowo wagony letniskowe lub socjalne były specjalnie budowane na ostojach wycofanych wagonów wyprodukowanych na początku XX w., rzadziej adaptowano wagony towarowe. Później przebudowywano wagony pasażerskie (zarówno osobowe, jak i specjalne). Zmiany były gruntowne – likwidowano przedziały pozostawiając część ścianek, okna zastępowano tymi z budownictwa mieszkaniowego, aranżowano łazienkę, kuchnię, nierzadko WC. Pod koniec PRL już po prostu dostawiano wycofane wagony bez przebudowy, ale brak aneksów socjalnych rekompensował fakt, że wagony dołączały do istniejących miasteczek.

Wagony z trójkąta

Obok stacji znajduje się nadal funkcjonujące miasteczko, a raczej ich zespół, bo poszczególne grupy wagonów należą do różnych właścicieli. Jednak nieopodal istnieje tor schowany w lesie. To pozostałość po infrastrukturze obsługującej onegdaj port wojskowy. Tor odchodzący w kierunku północy mieści niemal gotowy do jazdy skład wagonów osobowych stanowiący piękny przekrój przez historię pasażerskiego transportu kolejowego, a to za sprawą dostawiania kolejnych wagonów na przestrzeni lat.

Na samym końcu stoją dwa wagony trzyosiowe (prawdopodobnie B3). Jeden zatracił cechy poprzez głęboką ingerencję w pudło i układ jezdny (demontaż środkowej osi). Nad jednym z pomostów dobudowano kantorek dla kierownika kolonii. Jego wnętrze pozostaje niedostępne. Drugi zdradza swoją tożsamość latarniowym dachem, pierwotnym układem okien oraz trzema osiami. Przebudowane wnętrze przypomina jednak zdewastowany domek letniskowy.

Dalej stoi 4AM. Według literatury, ten typ wagonu, to pochodna tzw. boczniaka przebudowana w ZNTK Ostrów Wlkp. Nie udało się jednak ustalić pierwowzoru. Wnętrze utraciło służbowe wyposażenie na rzecz większych pomieszczeń zaaranżowanych w kilku zlikwidowanych przedziałach. Oświetlenie wagonu oparte jest na oryginalnych lampach w postaci kopułek. W przedsionkach zlokalizowano toaletę i kuchnię wykorzystując przedziały ustępowe.

Dalej kilka 43A z oryginalnymi ścianami czołowymi w postaci wysuniętej krawędzi ścian bocznych i dachu, które ukrywały elementy sprzęgu i opończy przejścia międzywagonowego. Wnętrze zaaranżowane podobnie. Stoją one naprzemiennie ze 108A – tzw. zwężakami, które umeblowano analogicznie do wcześniejszych wagonów.


miasteczko wagonowe, fot. Benjamin Wójcik

Ostatnim wagonem jest 111A, dostawiony bez większych przeróbek (zaaranżowano szafy w przedsionkach).

Wszystkie wagony są opuszczone. Wzdłuż nich ciągnie się drewniany chodnik ułatwiający przemieszczanie się po piaszczystym podłożu. Wokół porozrzucane meble, fragmenty lodówek i telewizorów. Ten skład otoczony jest piaszczystym placem zwieńczonym drzewami. Całości dopełniają sygnały kursujących nieopodal pociągów pasażerskich.

Zasiedlone miasteczko przy stacji

Przy stacji nadal funkcjonują miasteczka wagonowe. Część obszaru jest wygrodzona. Wśród wagonów oprócz zwykłych socjalnych także tam stoją stojedenastki. Jednak wśród nich jest kilka perełek. Dwa wagony są szczelnie ogrodzone – stanowią własność prywatną. Jeden z nich, to tzw. platformowiec, czyli wagon Bi lub Ci. Dalej spotkać można wyróżniający się opływową bryłą 14A – dawny wagon sypialny. Ale oprócz intrygującego kształtu ma także ciekawą metrykę.

- Prawie na pewno wagon ten pochodzi z pociągu Bolesława Bieruta – zdradza nam Artur Labudda, kustosz Muzeum Kolei Helskich.

Brutalny koniec historii

Nieco osamotniony stoi inny pojazd o majestatycznym latarniowym dachu, a na ścianach czołowych z okienkami po bokach dwuskrzydłowych drzwi. To najprawdopodobniej Chxz zwany także „wagonem włoskim”. Zatracił on kolejny wyróżniający detal, czyli boczne okna składające się z wąskich okienek ułożonych parami. Niestety, widok ten nie będzie dostępny długo dla amatorów kolei. - Wiem, że szukają dla niego miejsca. Jeśli to się nie uda, to najprawdopodobniej zostanie zezłomowany – opowiada Labudda.

To możliwe. W 2013 r. pocięto kilkanaście wagonów wyprodukowanych na przestrzeni wieku, w tym także te trzyosiowe. Jak opowiedział nam jeden z pracowników Muzeum Kolei Helskich, nowy właściciel działki uznał, że nie będą mu potrzebne.

I pomyśleć, że tak nonszalancko mogą zostać zniszczone pamiątki historii, które przetrwały dwie wojny światowe i wojnę Polsko-Bolszewicką. Na maźnicach oraz czopach osi wagonów dostrzec można daty takie, jak 1901, 1909, 1911, a także producentów lub przewoźników, w tym D.W.V., czy PKP.